E-posta 15.10.2009'de eklendi.

Baş ağrıları arasında en yaygın görülen, 'gerilim tipi ağrı'dır. Aşırı çalışma, stres ve beyne fazla yüklenme bu ağrıyı ortaya çıkarır. Başı uzun süre ağrıyan herkesin kendini 'migren' sanması ise yaygın bir yanılgıdır

Ağrısız yaşamın püf noktaları

Yapılan araştırmalar, baş ağrılarının toplumda en yaygın sağlık sorunlarından biri olduğunu ortaya koyuyor. Baş ağrıları arasında en çok migren bilinse de 'gerilim tipi' olarak tanımlanan baş ağrısı, 4 ana baş ağrısı arasında 1. sırada geliyor. Stres, aşırı yük ve sorumluluk alma gibi nedenlerle pekçok kişide ortaya çıkan gerilim tipi baş ağrıları, tüm baş ağrılarının yüzde 50'sinden fazlasını oluşturuyor.

Gerilim tipi baş ağrılarını "modern çağ hastalığı" olarak tanımlayan İstanbul Tıp Fakültesi Algoloji Bilim Dalı Başkanı ve Avrupa Ağrı Teşkilatları Federasyonu Başkanı Prof. Dr. Serdar Erdine, baş ağrıları sıklığı, tedavileri ve alınabilecek önlemler hakkında sorularımızı yanıtlamaya devam ediyor...



Baş ağrılarının görülme sıklığı nedir?
- Baş ağrıları, toplumda önemli sorunlardan biri. Türk toplumunda yüzde 30 civarında görülüyor.

Ani başlarsa dikkat!
Baş ağrılarının nedenleri neler?

- Baş ağrılarını 2'ye ayırmak lazım. Biri alarm sistemi olarak baş ağrıları. Örneğin sinüzit de baş ağrısı yapabilir, kulak rahatsızlığı, hipertansiyon da. Veya en kötüsü beyin tümörü, anevrizma (beyin damarlarındaki balonlaşma) da baş ağrısıyla kendini gösterebilir.
O yüzden ani başlayan tüm baş ağrıları alarm kabul edilip hemen doktora başvurulmalı.

Alarm kabul edilenlerin dışında kaç tip baş ağrısı var?
- Gerilim tipi, migren, küme ve günlük baş ağrıları olarak 4 grupta toplanır. Genellikle toplumda daha sık görülen, hastalık haline gelen kronik baş ağrılarıdır. En büyük yanılgılardan biri, uzun süreli başı ağrıyan her hastanın kendinde migren tanısını koyması.
Ne yazık ki tıp da bu tanıyı koyuyor. Halk arasında yanlış bir inanış da, "Benim migrenim var, hayat boyu çekeceğim" düşüncesi. Halbuki hiçbir baş ağrısı, hatta hiç bir ağrı kader değil.

Gerilim tipi ağrı
En sık görülen baş ağrısı hangisidir?
- Kas kasılması ya da gerilim tipi dediğimiz baş ağrısıdır. Görülme oranı, tüm baş ağrıları arasında yüzde 50'den fazla. 20'li yaşlarda başlar ve 50 - 60 yaşına kadar sürebilir.
Migrenli hastalar sessiz, sakin, loş yer ararken, bu hastalar tam tersi açık havada dolaşmak ister.

Neden oluşur, hangi faktörler tetikler?
- Aşırı stres. İnsanlar kendilerine vakit ayıramıyor, çok çalışıyorlar. Duruş bozuklukları da etkili.
Aslında gerilim tipi baş ağrısı bir modern çağ hastalığı. Normalde beyinle vücut arasında denge vardır. Ama çağımızda daha çok beyin çalışıyor.
İnsanlar bir çok sorumluluk alıyor. Günümüz insanı beyine yükleniyor. Buna karşı vücut isyan etmeye başlıyor ve bu isyanını siz farkına varmadan yapıyor.

Kişilik ya da genetik yatkınlık etkili mi?
- Genetik faktörler önemli. Kişilik özelliği olarak aşırı hassas, titiz, işkolik, içine kapanık, ayrıntıcı, olayı kendi içinde çözmeye çalışan, o yüzden de patlayan kişilerdir.

Botox her seferinde ağrıya iyi gelmez

Baş ağrısı ne kadar sürer?
- Saatlerce, hatta günlerce sürebilir. Migren gibi belli kriz aralıklarıyla gelmez. Ancak bir hastada aynı anda hem gerilim tipi baş ağrısı, hem de migren olabilir.

İlaç ne zaman alınmalı?
- Başım ağrıyor, ağrı kesici alayım düşüncesi yanlış. Bundan kaynaklanan analjezik (ağrı kesici) tipi baş ağrısı karşımıza çıkar.

Temel tedavi ve güncel yaklaşımlar nedir?
- 3 - 6 aylık ilaç tedavisiyle ağrı baskılanır. Son yaklaşımlara göre düzenli ilaçla hastanın ağrısızlığı yeniden öğrenmesi amaçlanıyor.
Ayrıca egzersiz verilir. Sıklıkla kas gevşeticiler, antidepresanlar, gevşeme eğitimi ve biofeedback dediğimiz psikologlar tarafından öğretilen yöntemler verilir. Yetmezse, kasları gevşeten tetik nokta enjeksiyonları uygulanır. Burada bir dönem botox çok popülerdi. Ancak 2., 3. uygulamalarda aynı etki olmaz.

Bilgisayar ekranı göz hizasında olsun

Akupunktur gibi alternatif yöntemler işe yarar mı?
- Hipnozdan, psikolojik yöntemlerden fayda görebilir bu hastalar. Boyun egzersizlerinden çok fayda görür. Akupunktur geçici olarak yararlı olabilir ama biz tercih etmiyoruz. Hastanın kendisine neyin iyi geldiğini keşfetmesi, baş ağrısını neyin tetiklediğini ortaya çıkarıp ondan kaçınması gerekir.

Önlemek için ne yapmalı?
- Bilgisayar ekranının göz hizasında olması gerekir. Düzenli aralıklarla egzersiz yapıp kasların gevşetilmesi gerekir.

Arttığı dönemler var mı? Tatile çıkmak yarar sağlar mı?
- İş yoğunluğu ve hava değişikliğine bağlı olarak artabilir. Tatile gitmekle geçmez. Çünkü ağrı beyine yerleşmiştir. Her baş ağrısı kadınların adet döneminde artar.

Migreniniz varsa düzenli yaşayın

Baş ağrılarının yaklaşık yüzde 10'una migren teşhisi konur. Migreni tetikleyen faktörler kişiye göre değişir. Yazın iyi koruyan güneş gözlüğü işe yarayabilir

Migren nasıl bir baş ağrısıdır?
- Belli zamanlarda krizle gelen, tek taraflı, zonklayıcı baş ağrılarıdır. Merdiven çıkma, öne eğilme gibi fiziksel aktiviteyle artar. 4 - 72 saat sürer ortalama. Bulantı, kusma, ışık ve sesten rahatsız olmak gibi temel özellikleri vardır.

Migren 2'ye ayrılır. Birincisi aura dediğimiz ön belirtilerin olması, bu herkeste olmaz.
Bunların dışında hastada kabızlık, kokuya duyarlılık, kafa derisinde hassasiyet, damarlarda genişleme, görme bozuklukları, ağız kuruluğu, el ve ayaklarda üşüme, göz yaşarması, burun tıkanıklığı, şiddetli ataklarda konuşma bozuklukları olabilir.

Anlamı 'yarım baş ağrısı'
Migrenin görülme sıklığı nedir?
- Normal baş ağrıları arasında yüzde 10 civarındadır. En sık 25 - 45 yaşları arasında ve kadınlarda görülür. Menopozdan sonra azalır, hamilelikte olmaz. Hormonal ve genetik faktörler etkili.

Migren tanısı konan baş ağrılarının yüzde 90'ı migren değildir. Genellikle damarlardan kaynaklanır. Damar sisteminde meydana gelen olaylar genellikle başın bir tarafındaysa migren tanısı konur. Migrenin kelime açılımı "yarım baş ağrısı"dır. Ama diğer baş ağrıları da tek tarafı tutabilir.

Migreni diğerlerinden ayıran en önemli özelliği nedir?
- Tetikleyici faktörleri var. Hava değişiklikleri, ışık, ses, gürültü, kalabalık, kokular, katkı maddeli yiyecekler, açlık gibi. Bir kısmında cumartesi - pazar daha fazla uyuduklarında baş ağrısı olur. Bunlar hastaya göre değişir ve bilinip kaçınılması gerekir.

Koruyucu tedavide özellikle şarap, bira gibi mayalı içkilerden kaçınmak önemli. Çin yemekleri, baharatlı - soslu yiyecekler sıklıkla tetikler. Bazı hastalarda doğum kontrol hapı tetikleyebilir.

Migren hastaları nelere dikkat etmeli?
- Düzenli yaşam şart. Öğün atlamamak, mümkünse 5 küçük öğün yemek, düzenli uyumak, gün ortası uyumamak gibi. Stres boyutunu meditasyon, yoga, biyofeedback'le çözmeli.

Migrenin tedavisi nasıl olmalı?
- Ağrı başladıktan sonra dindirmek çok zor. O yüzden migrende 2 tür tedavi yapılır. Birincisi koruyucu tedavi, diğeri ağrının baskılanması. Koruyucu tedavi, atakların azalmasını, şiddetinin düşmesini sağlar. Koruyucu tedavide birçok ilaç kullanılır.

Aspirin türevi ağrı kesiciler, gerekirse morfin türevleri, bulantıya karşı ilaçlar, antihistaminikler de kullanılabilir.

Yaz için ne önerirsiniz?
- Hasta ışığa çok duyarlıysa, kalın çerçeveli gözlüklerle yoğun güneş ışığına karşı korunabilir.

Küme baş ağrısının zamanı bellidir

Küme baş ağrısı, migrene benzer. Belirli zamanlarda gelip çok tipiktir. Tanısının en kolay konulabileceği baş ağrılarından biridir. Ağrı hep tek taraflı, genelde göz çevresinde, şakakta olur, gözün yaşarması, göz kızarıklığıyla seyreder. Geldiği zaman 15 dakika - 3 saat sürer. Atak, yılın hep aynı zamanlarında gelir, bir 6 ay gelmez. Atak dönemlerinde triptanlar (migren ağrısında kullanılan ilaçlar) kullanılabilir. Ayrıca yüksek kodein ve kafein ilaç bileşimleri de kullanılır. İlaç yetmediği takdirde girişimsel tedavi yöntemleri uygulanır. Tetikleyen sinir, radyofrekans tekniğiyle yakılır. Hasta 4 - 5 yıl ağrıdan kurtulur. Yaşam boyu sürmez, 50'li yaşlarla beraber vücudu terk eder.

'Günlük ağrı' yaşam biçimi olur

Ağrı zaman içinde şekil değiştirir. Baş ağrısı kliniklerine başvuran hastaların yüzde 30 - 40'a yakınında, rahatsızlık günlük baş ağrısı haline gelir. Bunların çoğuna migren tanısı konur. Bunların yarısından çoğunda görülen özellik, gelişigüzel ağrı kesici kullanmalarıdır. Doktor kontrolünde olmadan aşırı ağrı kesici kullanıldığı için, bir anlamda bu ağrının temel nedenlerinden biri ağrının başıboş bırakılmış hale gelmesidir.
Her türlü ilaç grubuna cevap vermez. Genellikle sara ilaçlarına cevap verir. Hasta yatana kadar baş ağrısı çeker, gece uyur ama sabah baş ağrısıyla kalkar. Yaşam biçimi haline gelir. İlk olarak yapılması gereken gelişigüzel ağrı kesici kullanımını durdurmaktır. Bundan sonra çoğu iyileşir.

Baş ağrısı beyinde 'tsunami' yaratır

Eskiden beynin sadece belirli bölgelerinin ağrıya duyarlı olduğunu sanıyorduk. Yeni tomografilerle ağrılı dönemde hastanın beyninin tümünün işin içine girdiğini görüyoruz. Dolaşım, kanlanma değişiyor, ciddi bir hareketlilik oluyor beynin içinde. Tsunami gibi bir değişim oluyor. O yüzden ağrı teorisinin babası Patrick Wall, "Ağrılı beyin artık normal bir beyin değildir" demiştir.