E-posta 15.10.2009'de eklendi.

Domates (Lycopersicon esculentum); patlıcangillerden tek yıllık bir çeşit bitkidir. Anavatanı Meksika ve Peru’ dur. Peru’ dan yola çıkarak hemen hemen dünyanın her yerinde, 1900’ lü yılların başından beri de ülkemizde yetiştirilmektedir. Pek çok türü vardır. Taze olarak yenildiği gibi salça, domates suyu, konserve turşu, reçel, ketçap şeklinde de değerlendirilmektedir. İçeriğinde A, B1, B2, C, K vitaminleri, niacin, protein, yağ, karbonhidrat, organik asitler, potasyum, demir ve pek çok etkin madde bulunmaktadır. Fakat burada içeriğindeki pek çok etkin maddeden sadece bir tanesi olan likopen üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır.

Likopen (Lycopen); sebze ve meyvelerde doğal olarak bulunan karoten (carotenoid) ailesine ait bir pigmenttir (hayvan ve bitki dokularına renk veren madde). İnsan vücudu likopen üretemez. Likopen karpuz ve kırmızı greyfurtta da bulunur. Ancak likopen' in %85’ i domates ve domates ürünlerinde bulunmaktadır. Domatese ek olarak domates ürünleri de likopen açısından zengindir. Harvard Üniversitesi’ nden bir grup araştırmacı tarafından yürütülen bir çalışmada karoten ‘lerle prostat kanseri riski arasındaki ilişki incelenmiştir . sadece likopen isimli karoten’ in bu kanser riskine karşı koruyucu özelliği açıkça belirlenmiştir. Günlük beslenme kültürlerinde büyük miktarda (6,5 mg/gün veya daha yüksek) likopen alan erkeklerde, daha az likopen alanlara göre prostat kanseri rsikinin %21 azaldığı gösterilmiştir. Bu araştırma raporu prostat kanserinden korunma için likopen’ in önemli bir madde olduğunu belirtmektedir. Bu çalışma aynı zamanda haftada 10 veya daha fazla domates veya domates türevli gıda alan kişilerde de, haftada ortalama 1,5 kez alanlara göre prostat kanseri riskinin %35 azaldığını da rapor etmiştir. Aynı araştırmacılar sadece ilerlemiş prostat kanseri vakalarına baktıklarında ise, yüksek miktarda likopen alan kişilerde bu riskin %86 daha az olduğunu da görmüşlerdir. 1 kg domateste üretildiği koşullara, transgen tohumdan üretilip üretilmediğine, hormon kullanıllıp kullanılmadığına bağlı olarak 1-20 mg likopen maddesi bulunmaktadır. Doğal olarak en yüksek likopen ve diğer faydalı etkin maddeler hormonsuz, naturel yöntemlerle üretilen domatesde bulunmaktadır. Domates üzerine yapılan bir başka araştırmada ise yüksek miktarda domates tüketen kişilerde bağırsak sistemine ait kanser riskinin (rektum, kolon, bağırsak kanseri gibi) daha az domates tüketenlere göre %30-60 daha az olduğu bulunmuştur .Yine bir başka araştırma düşük miktarda domates ve domates ürünleri tüketen kadınlar üzerinde yapılmıştır. Bu araştırmaya göre düşük miktarda domates tüketen kadınlarda rahim (serviks) boynuna ait epidel yapı içinde tümör oluşumu (servikal intra-epitelyal neoplazi) riskinin 3,5-4,7 kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir . Diğer araştırmalar rahim kanseri başlangıcından (servikal displazi) korunmanın yüksek miktarda likopen alımıyla ilgili olabileceğine dair kanıt rapor etmişlerdir . Bu ön kanıt aynı zamanda likopen alımının göğüs kanserinden korumasıyla da ilgilidir .



Şu ana kadar domatesin içerisindeki likopen maddesiyle ilgili olarak literatürde kayıtlı 72 araştırma üzerinde yapılan bir incelemede 57 araştırmanın domates tüketimi veya kandaki likopen seviyesi ile düşük kanser riski arasında bir ilişki kurduğu, bunlardan 35 tanesinin ise ciddi bir şekilde istatistiksel önemi olduğu da belirlenmiştir. Likopen' in bu çalışmalarla ilgili olarak belirlenen faydası prostat , akciğer ve mide kanserleri için en kuvvetli olmasına rağmen pankreas, kolon, rektum, yemek borusu, ağız boşlığu, göğüs ve rahim (cervix) kanserleriyle ilgili koruyucu etkisi de bulunmuştur. Verilerin gözlemsel çalışmalara dayanmasından dolayı neden-sonuç ilişkisi açıkça kurulamamıştır. Bununla beraber yüksek miktarda likopen alımıyla düşük kanser riski arasındaki ilişki daha ileri seviyede araştırmalar gerektirmektedir. Avrupa’ da araştırmacılar istatistiksel olarak önemli bir ilişkiyi yüksek miktarda likopen alımıyla %48 oranındaki düşük kalp hastalıkları arasında bulmuşlardır . Likopen alımı yaşlılarda bağışıklık sistemini de güçlendirmektedir. Bu çalışmada günde 15 mg likopen alımının doğal öldürücü hücrelerin (Bağışıklık sistemi ile ilgili bir hücre: Tümör hücrelerine ve mikroorganizmaların bulaştığı hücrelere saldıran ve onları öldüren bir çeşit lenfosit-natural killer cell) aktivitesini 12 hafta içinde %28’ e kadar arttırdığı bulunmuştur .

Likopen, aynı zamanda antioksidant bir maddedir. Likopen hücreleri serbest radikal hasarından korumasının yanı sıra, hücreler arasındaki bağları güçlendirmekte ve hücre metabolizmasını geliştirmektedir. Yağda çözünen, yağ miktarı fazla doku ve organlarda etkinliği artan likopen' in yağ içeriği oldukça fazla bir organ olan ciltte de antioksidan-koruyucu etki gösterdiği saptanmıştır. Likopen cilt hücreleri arasındaki bağları da kuvvetlendirmektedir. Diğer bir yararlı etkisi ultra viyole ışınlarına karşı koruma sağlamasıdır. Bütün bu nedenlerle cildinizi korumak ve yaşlanmasını geciktirmek için likopen zengini besinlerden, ticari kullanıma sunulan besin desteği, ek gıda gibi tablet ve kapsüllerden veya likopen katkılı cilt ürünlerinden yararlanabilirsiniz. Likopen aynı zamanda kolesterol düşürücü (bypocolesterolemic) özelliğe de sahiptir.