E-posta 15.10.2009'de eklendi.

Tıp dünyasının gündemine 1985 yılında giren moleküler tanı yöntemleri hastalıkların erken tanısı açısından yeni bir dönem başlattı.

Virüslerin bakterilerin neden olduğu hastalıkların tanısı için artık haftalarca beklemek gerekmiyor. Moleküler tanı yöntemleriyle hastalıklar birkaç saatte saptanabiliyor.Bu sayede hastalıkların kısa sürede tanısı ve tedavisi mümkün oluyor.

Acıbade Sağlık Grubu Merkez Laboratuvarı’nda görev yapan Doç. Dr. Tanıl Kocagöz bu konuda şunları söylüyor:

“Bu yöntemlerin birçoğu, hücrelerde yaşam için gerekli tüm bilginin saklandığı, hücrenin tüm özelliklerini belirleyen DNA ve diğer nükleer asitlerin, tüp içerisinde kısa zaman içersinde çoğaltılmasıtemeline dayanmaktadır.Daha önce mikroskop veya kültür ile saptanmayan enfeksiyon etkenleri günümüzde nükleer asitleri çoğaltarak kısa sürede saptanabilmektedir. DNA’sı çoğaltılarak kolay incelenebilir hale gelen insan hücrelerinde genetik hastalara veya mkroorganizmalarda ilaç direncine yol açan değişiklikler belirlenebilmektedir.”



Moleküler tanı yöntemlerinin kullanım alanları son derecegeniş.Her yıl milyarlarca insanın ölümüne neden olan Hepatit B, AIDS gibi virütik hastalıkların yanı sıra tüberküloz gibi hastalıkların tanısında da moleküler tanı yöntemlerinden yararlanılıyor.Özellikle tüberküloz tanısındaki yenilikler ülkemiz açısından büyük önem taşıyor.

Tüberküloz ülkemiz için büyük sorun

Doç. Dr. Tanıl Kocagöz tüberküloz nedeniyle dünyada her yıl 10 miilyon kişiden fazla yeni tüberküloz hastasının ortaya çıktığını yaklaşık 3 milyon kişinin de bu hastalıktan öldüğünü belirtiyor ve ekliyor:

“Ülkemizde de sorun korkutucu boyutlardadır.Her yıl Sağlık Bakanlığı, Veren Savaşı Daire Başkanlığı kayıtlarına geçen 25 bin kkadar yeni tüberküloz hastası var.Tüberküloz tedavisi çok ilaçla yapılan ve en az 6 ay süren uzun bir süreçtir.Tedavi için gereken ilaçlar devlet tarafından karşılanmaktadır.Çok önemli sorunlardan birisi de tedavide kullanılan ilaçlara karşı tüberkülozun basilinin giderek daha dirençli hale gelmesidir. Bunda düzensiz ve yanlış ilaç kullanılmasının büyük payı vardır.Dirençli tüberküloz basili ile hastalanan kişinin tedavisi diğer hastalara kıyasla onlarca kez daha fazla olmakta, çoğu kez tedaviden sonuç alınamayarak hastalar ölmektedir.”

Tüberkülozun kesin tanısı, hastadan alınan balgam, idrar gibi örneklerden tüberküloz basilinin üretilmesi ile konuluyor.Ancak, tüberküloz basillerinin diğer enfeksiyon etkeni bakterilere oranla çok yavaş çoğalması nedeniyle, bu işlem 3 ila 6 hafta kadar bir süre gerektiriyor.

Mikroskopta tüberküloz basilinin özel boyama yöntemleri ile görülebildiği ve tanının kesin olmasada kısa sürede konulabildiğini belirten Doç. Dr. Kocagöz, şunları söylüyor:

“Buradaki sorun ise mikroskobi yöntemlerinin duyarlılığının düşük olması ve basilin mikroskobi yöntemlerinin duyarlılığının düşük olması ve basilin mikroskobik incelemde yakalanabilmesi için örnekte çok sayıda bulunmasının gerekmesidir.Doğal olarak klasik mikroskobi yöntemleri ile basilin ilaçlara karşı direncinin saptanması da mümkün olmamaktadır.Klasik kültür yöntemleri ile antitüberküloz ilaçlara duyarlılık saptanmak istendiğinde bu aynı ilk kültür süresinde olduğu gibiikinci bir 3 ila 6 hafta daha gerekmektedir.Bu süreler içersinde hastaların ya tedavisis gecikmekte, ya da hastalara etkili olmayacak yanlış bir tedavi uygulanabilmektedir."

Hızlı kültür sistemleri ile kesin tanıya daha çabuk ulaşmasına karşın bu yöntemler istenilen çabukluğa ulaşmasından uzak görünüyor.Bu alanda moleküler tanı yöntemleri hızlı ve duyarlı sonuçlar alınmasını sağlıyor.

Bir saatte tüberküloz tanısı

Hastalardan alınan örneklerden tüberküloz basilinin DNA'sı polimeraz zincirleme tpkimesi adı verilen bir yöntemle çoğaltılarak, bu DNA'nın varlığı araştırılıyo.

Bu sayede tüberküloz basilinin varlığı bir gün içersinde saptanabildiğini belirten Doç. Dr. Kocagöz, "Aynı yöntemle ilaç direncinden sorumlu genler çoğaltılıp buradakideğişiklikler incelenerek etkenin rifampisin gibi bazı önemli antitüberküloz ilaçlara duyarlılığı da birkaç saat içerisinde belirlenebilmektedir.Bu yöntemlerin yaygın olarak kullanılması ile tedavi başarısı artacak,ilaç kullanımında önemli teasarruf sağlanacak, ilaç yan etkilerinin görülmesi azalacak ve bulaş zinciri kırılarak tüberküloz ile savaşta önemli bir adım atılmış olacaktır." diye belirtiyor.

Moleküler tanı yöntemlerinin kullanıldığı alanlardan biri de genetik hastalıklar.Genetik hastalıkların sık görüldüğü ülkelerden biri olmamız moleküler tanı yöntemlerinin önemini arttırıyor.Zeka geriliğine neden olan birçok genetik hastalık, henüz bebek anne karnındayken başarıyla saptanabiliyor.

Kalite kontrollerde kullanılan standartlar

Laboratuvar testlerinin her birinin kendisine özgün kalite kontrol standartları ve testleri bulunuyor.Her laboratuvar tanı yöntemi için öncelikle laboratuvarda o yöntem için belirlenmiş sınır değerler arasındaçalışıp çalışadığının sürekli kontrol edilmesi gerekiyor.

Laboratuvar yöntemlerinin uluslararasıkabul edilmiş standartları var.Bu standarların, bu alanlarda tıllardır çalışmakta olan bazı öncü kuruluşların çalışmaları sonucunda oluştuğunu belirten Doç. Dr. Tanıl kocagöz şunları söylüyor: "Amerika Birleşik Devletlerindeki "National Committee for Clinical Laboratary Standarts" bu standartların belirlenmesinde öncülük etmiş bir kuruluştur ve bu kuruluşun belirlediği standartlar genellikle uluslar arası alanda birçok yöntem için kabul görüyor."