E-posta 15.10.2009'de eklendi.

HAYVANSAL ÜRETİMDE YANLIŞ ANTİBİYOTİK VE HORMON KULLANIMININ İNSAN SAĞLIĞINDA OLUŞTURDUĞU TEHLİKELER

Hayvansal üretimde, hastalıkların tedavisi, önlenmesi ve yemden yararlanmanın arttırılması amacıyla çok sayıda ilaç kullanılmaktadır.

Tarımsal üretimde kullanılan ilaçlar, kimyasal maddeler uygulandıkları alan ve canlıların vücudunda kısmen parçalanarak etkisiz ve zararsız hale gelirler. Bu ilaçların bazıları son derece yavaş parçalanması sonucu, vücutta giderek artan miktarda birikirler. Bu maddeler vücutta biriktikleri gibi yumurta ve süt gibi besinlere de geçerek insanlar için risk oluşturur. Bütün zehirli maddelerde olduğu gibi veteriner ilacı artıklarıyla kirlenmiş hayvansal besinlerin tekrarlanarak sürekli alınması durumunda değişik derecelerde sakıncalı ve istenmeyen etkiler olabilir. Besinlerle alınan kalıntı maddeler çok düşük miktarda dahi olsa, bazı durumlarda erken veya geç zehirlenme etkileri olabilir. Ayrıca sürekli olarak ve yaygın biçimde kirlenmiş besin tüketen toplumlar da vücut direncinin düşebileceği gibi genel sağlık durumları bozulabilir. Hastalanma ve ölüm sıklığı artabilir. İnsanlarda kullanılan antibiyotiklerin tedavi edici özelliklerinin giderek azalabileceği bildirilmektedir. Bu kalıntı maddelerin insan sağlığı açısından muhtemel bazı zararları şöyle özetlenebilmektedir. • İnsanlarda hafif bir alerjiden başlayarak, çeşitli organlarda hasara ve anafilaktik şoktan (Alerjenlere karşı gelişen şok) ölüme kadar değişen zehirlenmelere yol açabilir. • Kullanılan bazı antibiyotikler ve hormonlar genetik bozukluklara neden olmaktadır. • Cinsiyet özellikleri ve davranışlarında değişiklikler görülebilmektedir. Yani dişilerde erkeksi davranışlar, erkeklerde ise dişimsi davranışlara rastlanmaktadır. • Üreme sistemi bozuklukları görülmektedir. • İnsanlarda kullanılan koruyucu ve tedavi edici ilaçların etkisinin azalmasına ve ilaçların kullanım ömürlerinin kısalmasına neden olmaktadır. • Özellikle kullanılan antibiyotik ilaç kalıntıları; yoğurt, peynir ve sucuk imalatı olmak üzere, besin endüstrisinde üretim hatalarına neden olmaktadır. Yine antibiyotik ilaç kalıntılarının biriktiği ürünleri tüketen, insanlarda ince ve kalın bağırsaklardaki yararlı bakteri topluluğunun baskı altına alınmasına ve böylece zararlı bakterilerin üremesine yol açabilmektedir. İlaçların prospektüslerinde belirtilen “yasal arınma süresi” esnasında kesilmemesi ve bu süre içinde elde edilen süt, yumurta gibi besin maddelerinin insan tüketimine sunulmaması ile kalıntı riskinin önüne geçilmiş olur. Ayrıca bu ilaçların prospektüste belirtilen hayvan türü dışındaki türlerde kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Hayvanlarda ilaç kullanımı mutlaka gerekiyor ise Veteriner Hekime danışılmalıdır. Ülkemizde kilo artışı sağlayan ve hormon içeren ruhsatlı ilaç bulunmamaktadır.



EKOLOJİK (ORGANİK, BİYOLOJİK) HAYVANSAL ÜRETİMİN TEMEL İLKELERİ

Prof. Dr. Yılmaz ŞAYAN Arş. Gör. Muazzez POLAT Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 35100 Bornova İZMİR

(ysayan@ziraat.ege.edu.tr / comert@ziraat.ege.edu.tr )

1. GİRİŞ Dünya nüfus artışı ve buna bağlı olarak tarım ürünlerine olan talebin yoğunluğu; son yıllardaki bitkisel üretim gibi hayvansal üretimin de, konvansiyonel hayvancılık da denilen yoğun üretim şeklinde yapılmasına neden olmuştur. Konvansiyonel üretimde birim alandan yüksek miktarda ve ekonomik ürün alınması öncelikli olduğu için; ekolojik denge ve ürün kalitesinde sağlık kriterleri ikinci plana atılmıştır. Bunun sonucu olarak da, günümüzde artık konvansiyonel bitkisel üretim gibi konvaniyonel hayvansal üretimin de çevreye, hayvan ve insan sağlığına zararlı etkileri kendini göstermeye başlamıştır. Konvansiyonel hayvansal üretim işletmelerinde, barınaklardaki hayvan sayısının fazla olmasına bağlı yerleşim sıklığı ile yetersiz kalan işgücü ve dikkatsiz bakım hayvanların daha kolay hastalanmalarına neden olduğu gibi özellikle Tırnak ve Ayak rahatsızlıkları ile Mastitis gibi hayvan yetiştirme ile ilgili bazı hastalıkları da arttırmıştır. Daha fazla ilaç kullanımı ve hayvansal ürünlerde daha fazla ilaç kalıntısı birikimi riski demek olan bu durum ise, bu ürünleri tüketen insanların sağlığını tehdit etmektedir. Ancak, bu üretimde kullanılan yem ve bazı katkı maddeleri daha büyük problemlere neden olmaktadır. Nitekim, konvansiyonel hayvansal üretimin bitkisel kaynaklı yem ihtiyacını karşılayan konvansiyonel bitkisel üretim, gerek erozyona zemin hazırlayarak, gerekse de genetik modifiye edilmiş (GM) tohumları, yoğun kullanılan sentetik kimyasal gübreleri ve tarım ilaçları ile hem ekolojik dengeyi bozmakta, hem de hayvan ve insan sağlığını tehdit etmektedir (1,19). Ayrıca, konvansiyonel hayvansal üretimde ekonomik hayvansal kaynaklı yem olarak yeterince hijyenik hale getirilememiş ve ilaç kalıntıları da içerebilen çeşitli kesimhane yan ürünleri ve kadavra unları kullanılması da bazı sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Örneğin son günlerde devamlı gündemde olan ve sinirsel belirtilerle seyrederek birkaç hafta içinde ölümle sonuçlanan bulaşıcı bir sinir hastalığı Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) / Deli inek hastalığı veya halk dilinde deli dana hastalığı konvansiyonel hayvansal üretimin getirdiği önemli bir problemdir. İngilizler deli inek hastalığının çıkış nedeninin, 1980li yılların başlarında ülkelerindeki yem üreticilerinin maliyeti düşürmek için sığır yemlerine dejeneratif bir sinir hastalığı Scrapie den ölen koyunların kadavra unlarını katmaları olduğunu, çünkü bu tür yem kullanımının 1988de yasaklanmasıyla hastalığın azaldığını ileri sürmektedirler. Fakat bu süre içinde veya daha sonraki yıllarda hasta sığır eti yiyen veya hasta sığır kadavra unlarını yem olarak tüketen sığırların etlerini yiyen insanlarda ölümcül dejeneratif bir sinir hastalığı olan Creutzfeldt Jacop (CJ) hastalığının çıkmaya başladığını da bildirmektedirler. Bu konudaki asıl endişeler, hastalığın kuluçka süresinin insanlarda 5 ila 20-30 yıl gibi uzun zaman olması nedeniyle önümüzdeki yıllarda CJ hastalığının AIDS gibi geç tanınan ve geç önlem alınan önemli bir sağlık problemi olabilirliğidir (6,11,14,15). Konvansiyonel hayvansal üretimde, yemlerde olduğu gibi çeşitli katkı maddelerinin kullanılmaları da önemli sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Örneğin, kanatlılarda ve özellikle etlik piliçlerde gelişmeyi ve yemden yararlanmayı uyarıcı olarak antibiyotik kullanımı konusunda en önemli prensip, insanlarda ve hayvanlarda tedavi (sağıtım) amacıyla kullanılanlardan olmamasıdır.