E-posta 15.10.2009'de eklendi.

Kalp ve damar hastalıkları günümüzün en önemli sağlık sorunudur. Tüm ölümlerin yaklaşık yarısı
kalp-damar hastalıkları, bunların 2/3’ü ise koroner damar hastalıkları sonucu olmaktadır.

Sizi ameliyata kadar götüren ve “Koroner Damar Hastalığı, Koroner Arter Hastalığı, Koroner
Yetersizliği ya da Koroner İskemi” şeklinde adlandırılan hastalık nedir? Başlangıcında neler
etkilidir? Kısaca gözden geçirelim.
Kalp; yumruğumuzdan biraz büyük, tüm organ ve dokular için gerekli oksijeni ve gıdayı içeren
kanı, vücudun her yerine damarlar yoluyla pompalayan , kas dokusundan oluşmuş bir pompadır.
Bu görevini yerine getirebilmesi için kalbinizinde kana ihtiyacı vardır. Bu da koroner damarlar
yoluyla sağlanır. Kalp duvarlarının kanla beslenmesi; kalbin çıkışındaki aorta adı verilen ana damardan ayrılan 2 ana koroner damar yardımıyla olmaktadır (Şekil 1).

Bu damarların çeşitli şekilde ve derecelerde damar sertliği ile daralması veya tıkanması koroner


arter hastalığını oluşturur. “Ateroskleroz” olarak da adlandırılan damar sertliğinin gelişiminden
sorumlu faktörlerin büyük bir kısmı bugün için bilinmektedir. Bu risk faktörleri 2 ana grupta
toplanmaktadır. 1. Sabit risk faktörleri, 2. Değiştirilebilir risk faktörleri: Kişinin kendi isteği ile değiştiremediği “sabit” risk faktörleri arasında ailede kalp – damar hastalığı öyküsü olması(genetik yatkınlık) ve erkek cinsiyet bulunmaktadır. “Değiştirilebilir” ya da “ayarlanabilir” risk
faktörleri ile ifade edilmek istenen kişinin bu risk faktörlerini kendi isteği ile ortadan
kaldırabileceği ya da zararlı etkilerini azaltabileceğidir. Sigara alışkanlığı terk edilebilir, sigara içilen mekanlardan uzak durulabilir. Yüksek tansiyon (hipertansiyon) ilaçlar ile kontrol altına alınabilir. Şeker hastalığı (diabetes mellitus) yiyeceklerin ayarlanması, ilaçlar ve doktor takibi ile
kontrol altında tutulabilir. Kan yağlarının yüksekliği (hiperkolesterolemi) yemek düzeninin
değiştirilmesi, egzersiz ve gereğinde ilaçlar yardımıyla tedavi edilebilir.

Damar sertliği, yağ ve kireç tabakasının koroner damar duvarlarındaki zamanla oluşan birikimidir.
Sonuçta koroner damarlar daralır ve kanın geçmesi güçleşir. Bu durum su borularında kireç
tabakalarının birikmesine benzetilebilir. Sonuçta daralmanın olduğu yerde kan geçişi güçleşir. Kalp
kasının görevini yapması için gerekli miktarda kan geçişi olmayınca hastada göğüs ağrısı ortaya
çıkar. Bu nedenle ortaya çıkan göğüs ağrıları “anjina pektoris” olarak tanımlanır ve altta yatan
neden koroner damar sertliği, yani koroner damarların daralmasıdır.

Göğüs ağrısı genellikle fazla hareket yapıldığında olur. Bazen öfke, sevinç, endişe gibi yoğun
duygularla birlikte de ortaya çıkabilir. Böyle zamanlarda kalbimiz, istirahate oranla daha fazla
çalışmakta ve daralmış koroner damarların gönderebileceği kandan daha fazlasına ihtiyacı
olmaktadır. Bu durum uzun süre devam ettiğinde kalbin kasılma gücü azalmaktadır.

Kalp Amaliyatı geçirenlerin dikkat etmesi gerekenler:

soğuk havalarda kapalı, havadar mekanlar tercih edilmelidir. Bacak damarları kullanılmışsa,
özellikle uzun sürelerle ayakta durmanın bacaklarda şişmeler oluşturabileceği unutulmamalı,
gerekirse ilk haftalarda varis çorabı kullanılmalıdır. Göğüs ön kemiğini zorlayıcı hareketlerden kaçınılmalıdır.

İşe başlama
Kalp ameliyatlarının gayesi bireyi çalışma hayatındaki üretken yerine sağlıklı olarak iade
etmektedir. Mümkün olduğu kadar erken işe başlamak prensip ve idealimizdir. Ameliyat sonrası
doktor kararı ile işinize başlayabilirsiniz. Çalışılan işin niteliğine göre; masabaşı, fizik veya psikolojik yönden zorlamayan işlere ilk 4 haftadan sonra, bu zorlamaların olabildiği işlerde 3. aydan sonra başlanması önerilmektedir.

Ameliyattan sonra beslenmeniz
İlk dönemlerde enerji gereksinimi fazla olduğu için aşırı kısıtlamalar getirilmemekte, genel olarak katı yağların ve tuzun kısıtlanması önerilmektedir. Şeker hastalığı, hipertansiyon, kan yağlarının yüksekliği, ürik asit yüksekliği, şişmanlık gibi özel diyet gerektiren durumlarda ne zaman ve ne şekilde bir diyet uygulanacağını doktorunuz ve diyetisyeniniz ile görüşünüz.

1. Beslenmede genellikle sebze ve meyveye ağırlık veriniz.

2. Aldığınız kalori miktarını kontrol ediniz ve belirli bir kiloyu muhafaza ediniz.

3. Haftada bir yumurta sarısından fazla yemeyiniz. Buna diğer yemeklerin içindeki yumurtalarda
dahildir.

4. Yemeklere koyduğunuz yağlar doymamış yağ grubundan sıvı bitkisel yağlar olmalıdır.
(Ayçiçeği, mısır özü, zeytin yağı gibi)

5. Et olarak balık, derisi alınmış tavuk ve hindi, mecbur kalırsanız yağsız dana etini tercih ediniz.
Yüksek kolesterol içeren sakatat kesinlikle yemeyiniz.

6. Kızartılmış yiyecekler yemeyiniz. Kızartma yapmak yerine ızgara, buğulama gibi yağ oranını
azaltacak pişirme yöntemlerini kullanınız.

7. Peynir, kaymaklı süt, kremalı yiyecekler, salam, sosis gibi yüksek oranda kolesterol içeren
şarküteri ürünü besinleri almamaya çalışınız.

8. Diyet programına yulaf ezmesi, kepekli gıdalar, fasulye, nohut gibi posalı yiyecekler koyunuz.

Bu gıdalar eriyebilen lifler açısından zengindir ve araştırmalar bu gıdaları yiyenlerde vüvutta
kolesterolü yükselten maddelerin emiliminin engellendiğini göstermiştir.

İçki-sigara
Ameliyattan sonraki ilk 3 ay alkol almayınız. Alkolün kullandığınız ilaçlarla birlikte alındığında istenmeyen yan etkilere neden olabileceğini unutmayınız. İlk 3 aydan sonra haftada 2 duble alkol almanız mümkündür. Fazla alkol kullanımının kalbi yorucu ve diğer sistemleri yıpratıcı etkileri olduğunu unutmayınız. Ameliyattan sonra aktif ve pasif olarak kesinlikle sigara içmemeniz gerekmektedir. Sigara yapılan ameliyatın etki süresini kısaltmaktadır.

Kalp kapağı takıldıktan veya diğer ameliyatlarından sonra kontrollü tuz diyeti verilmiş ise:

Eğer fazla miktarda tuz kullanıyorsanız bu tuz vücuttaki suyu damarların içine çekecektir. Kalp,
damarların içerisindeki fazla miktarda su ihtiva eden kanı pompalamak için daha fazla çalışıp
zorlanacaktır. Oysa kısıtlı tuz kullandığınız veya hiç kullanmadığınız vakit damarlarda dolaşan
mayi miktarı azalacağından hem kalbiniz rahatlayacak hem de yüksek tansiyonunuz varsa o da
düşecektir.

Her şeyin özünde az veya çok tuz vardır. Bir insan hiç tuzsuz yediği vakit günde 5 gr, normal
yediğinde 12-15 gr, tuzlu yediğinde 20-25 gr. tuz alır. Bu nedenle tamamen tuzsuz bir diyetin
mümkün olmadığını unutmayınız. Tuz kullanma alışkanlığını bırakmanız sayesinde vücuda en az
oranda tuz girişi sağlanmış olacaktır. Türkiye’de sofra tuzu (sodyum tuzu) yerini tutan muhtelif suni tuzlar eczanelerde satılmaktadır. Diyetisyenle temasa geçerek bunlardan birini seçebilirsiniz.

Ameliyat sonrası ilaç tedavisi
Size verilen ilaçların düzenli alınması önemlidir. Bu ilaçlar genellikle; kalp, tansiyon, ritm
sorunlarına, kanın pıhtılaşmasını geciktirmeye yönelik ilaçlardır. Kapak ameliyatlarından sonra,
bazen koroner bypass sonrası veya ritm bozukluklarında kullanılan Coumadin adlı kanın
pıhtılaşmasını geciktiren ilaçlar için hastaya göre, uygun dozda ilaç ayarlaması yapılmaktadır. İlacın hergün aynı saatte alınması gerekmektedir (Aşağıya Bakınız).

Bilinmesi Gerekenler

 İlacın doğru ismini,
 Genel maksadını,
 Olabilecek yan etkilerini,
 İlacın alınma şekillerini not ederek saklayınız.
 Alınma zamanı: Her altı saatte bir ilacın alınması bildirildiğinde bu sadece gündüz için geçerli olmayıp günün her 24 saatin her bir altı saatini kapsar. İlacınız yemek öncesi veya yemek
sonrası olabilir. Yemek öncesi demek yemekten onbeş dakika önce yemek sonrası ise, yemekten
onbeş dakika sonra demektir.

TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KALP DAMAR CERRAHİSİ ANABİLİM DALI

Güvenli İlaç Kullanma

 Zamanı geçmiş ilaçları mutlaka atınız. Bir gün lazım olur diye muhafaza etmeyiniz.

 İlaçlarınızı çocuklarınızın erişemeyeceği yerde muhafaza ediniz.

 Seyahate çıkarken ilaçlarınızı yeterli miktarda yanınıza alınız.

 İlaçlarınızı kesmeden önce veya listenize yeni bir ilaç ilave etmeden önce mutlaka doktorunuzla
görüşünüz.

Düzenli ilaç kullanma

İlaçların kullanma şekillerini ve saatlerini içeren liste yapınız. İlaçlarınızı her zaman
kullanabileceğiniz şekilde müsait yerlerde (iş yerinde, evde ve arabanızda) bulundurunuz. Aldığınız her ilacı listenizden işaretleyiniz. Bu işleme alışkanlık elde edinceye kadar devam etmelidir.

İlaç almayı unutursanız
İlaç dozunu bir seferlik unutursanız ikinci kez sakın iki tane birden almayınız. Daima listenize
uyum sağlayınız. Eğer birden fazla ilaç almayı unutursanız mutlaka doktorunuzla görüşünüz.

Koroner bypass ameliyatı olmanıza rağmen neden ilaç kullanacaksınız?

Saygıdeğer hastalarımız, maalesef hastalığınız zaman içerisinde ilerlemektedir. Çünkü bizler
ameliyatla hastalığınızın nedenleri üzerinde etki edecek hiçbirşey yapmadık. Biz sadece tıkalı
bölgeyi atlayarak yeterli kan gitmeyen bölgeye kan gelmesini sağladık. Eğer zaman içerisinde
kurallara uymaz, istenilenleri yapmazsanız şu an açık olan kendi damarlarınız tıkanabilir. Bu
damarlara kan getiren ve ameliyatla takılan damarlarda kan gönderecek yer bulamayınca
otomatikman devreden çıkacaktır. Takılan damarın açık kalma şansı kendi damarlarınızın açık
kalmasına bağlıdır. İşte bu nedenlerle ilaçları kullanarak kendi damarlarınızda hem hastalığın
gidişini durduracak hem de açık kalmasını sağlayacaksınız. Onun için mutlaka ilaçlarınızı
kullanmalısınız.

Kapak Takılması veya Başka Nedenlerle (Sentetik Damar Takılması, Damar Tıkanıklığının
Mevcut Olması, Balon Yapılması) Kan Sulandırıcıların Kullanılması( Antikoagülanlar)

COUMADİN(KUMADİN)
Kan sulandırıcı olarak kullandığınız ilacın ismi “COUMADİN”dir. Bu ilaç doktor gözetimi altında
düzenli aralıklarla alındığında emniyetlidir. Coumadin kanınızı sulandırır. Fakat pıhtı oluşumunu durdurmaz sadece yavaşlatır. Bu pıhtılaşmada azalma veya yavaşlama kalp kapağınızın ve damarlarınızın emniyeti için gereklidir. Eğer pıhtı oluşursa nadirde olsa kalp kapağınızı,damarlarınızı hatta hayatınızı tehdit edebilir. Bu nedenle Coumadin’ in kullanılması son derece önemli ve gereklidir.

Türkiyede Coumadin 5 miligramlık tabletler şeklinde piyasada satılmaktadır. Bu ilaç laboratuvar kontrolünde (dozu ayarlanarak) kullanılmaktadır.

Protrombin Zamanı: Coumadin dozunun ayarlanması, ilacın kullanma miktarını ortaya konması
için mutlaka protrombin zamanı yapılmalıdır. Protrombin zamanı testinin yapılması, takibi; mahalli doktor ve laboratuvarlarca mümkündür. Bu test doktorun istediği zaman aralıkları ile düzenli olarak yaptırılmalı ve hastanın yanında taşıyacağı bir karta işlenmelidir. Bu test kanın pıhtılaşma düzeyinin (kanın sulanması) düzenlenmesinde doktora yol gösterecektir.

Coumadin kullanmada tehlike işaretleri:
Coumadinin yan etkileri seyrek olmakla birlikte mevcuttur. Fakat yan etkiler ortaya çıkmadan önce
bazı tehlike işaretleri verir. Bu işaretler hasta tarafından takip edilmelidir. Çünkü bu işaretler
gözden kaçarsa yan etki oluşur ve kanamaya yatkınlık ortaya çıkar.

Aşağıdaki belirtileri saptadığınızda acilen doktorunuzla temasa geçmeniz gerekmektedir.

 Burun, ağız ve diş etlerinden sızıntı şeklinde kanama
 Kırmızı renkli veya kanlı idrar
 Siyah veya kanlı gaita (büyük tuvalet)
 Deride çürükler
 Alışılmamış veya şiddetli baş ağrıları
 Aşırı derecede regl(aybaşı) kanaması
 Kanlı balgam
 Kahve telvesi renginde kusma

Coumadin kullanmada uygulanacak prensipler
* Coumadini söylendiği şekilde güven ve sadaketle kullanınız.

* Bir doz kullanmayı unutursanız ikinci sefer iki doz birden almayınız.

* Eğer üç kez ve daha fazla ilaç almayı unutursanız doktorunuza haber veriniz.

*Doktorunuzdan habersiz listenize yeni ilaç ilave etmeyiniz.

* Protrombin zamanı testini zamanında düzenli bir şekilde yaptırınız.

Acil yaralanmalar
Eğer herhangi bir yerinizi keserseniz kesiğin üzerine basınçla bastırınız. Kesikten gelen kan 10 dk durmaz ise en yakın acil merkeze müracaat ediniz. Doktora kalp kapağınız olduğundan veya damar hastalığından dolayı coumadin kullandığınızı söyleyiniz. Eğer protrombin zamanını ve coumadin
kullanma dozunu gösteren tanıtma kartınız varsa onu doktora gösteriniz.

1. Haftada birkaç gün et yerine kurubaklagil yemekleri (kurufasülye, nohut, mercimek vb gibi)
tüketiniz.

2. Etli yemeklere yağ eklemeyiniz.

3. Yemeklere koyduğunuz yağ miktarını azaltınız. Kızartma yerine haşlama veya ızgarayı
tercih ediniz.

4. Haftada bir defa iyi haşlanmış yumurta yiyebilirsiniz.

5. Yarım yağlı veya yağsız(light) sütleri tercih ediniz.

6. Salatalarda yağ yerine limon, maydonoz, sarımsak, veya 1-2 kaşık sulu yoğurt + sarımsak
şeklinde sosları tercih ediniz.

7. Günde en az 1 limon tüketiniz.

8. Tuzu az tüketiniz, sofrada tuzluk bulundurmayınız
.
9. Öğün atlamayınız. Az az ve sık yemek yemelisiniz.

10. Hergün en az 2 litre (10 su bardağı) su – sıvı tüketmelisiniz

11. Hergün en az 30-45 dakika hızlı tempoda yürüyüş gibi düzenli egzersiz yapmalısınız.
Egzersize başlayabileceğiniz tarihi doktorunuza danışınız.

12. Kilonuzu takip ediniz.

13. Yiyeceklerle alınan posa yüksek kan kolesterolünü, diğer yağları düşürür.
Bu nedenle
a. Kepekli ekmek tercih ediniz.
b. Kabuğu ile yenilebilen meyveleri kabuğunu soymadan tüketiniz.
c. Öğünlerde sebze ve salata yemeyi ihmal etmeyiniz.
d. Kurubaklagilleri sıkça tüketiniz.

Bir gün içerisinde sınırlı yenilmesi gereken yiyecekler

1. Günlük alınan yağ miktarı kısıtlı olmalıdır. Bu nedenle günlük yemekler ile vücuda giren
toplam yağ miktarı 3 yemek kaşığından(30 gram) fazla olmamalıdır. Bunun 2 yemek kaşığı
bitkisel yağlar (ayçiçek, zeytinyağı, mısırözü yağı gibi), diğer bir yemek kaşığı ise yumuşak
margarinlerden alınabilir. Sonuç olarak yemeklerinizde sıvı yağ kullanıyor olsanız bile yağ miktarı az olmalıdır.

2. Aşırı şeker tüketilmesi kan yağlarını özellikle trigliserit düzeyini arttırır. Bu nedenle bir
günde 40 gram (8 tatlı kaşığı kadar) toz şeker veya 4 tatlı kaşığı bal veya reçelden fazlasını
tüketmeyiniz.

3. Bir günde 500 gram (3 orta büyüklükte su bardağı) süt veya yoğurttan fazlasını
tüketmeyiniz. Kaymağını yemeyiniz.

4. Bir günde 60 gram(2 kibrit kutusu) beyaz peynir veya 1.5 kibrit kutusu kaşar peynirden
fazlasını tüketmeyiniz.

5. Bir günde 120 gram (4 orta büyüklükte köfte kadar) yağsız et, balık, tavuktan fazlasını
tüketmeyiniz. Tüketeceğiniz miktarında haşlama ya da ızgara olarak pişirilmesine özen
gösteriniz.

AZ KOLESTEROLLÜ, AZ YAĞLI DİYET LİSTESİ
Fazla kolesterollü besinlerle beslenmek kan kolesterolünü(yağlarını) yükseltir. Bu nedenle aşağıda sıralanan besinleri tercih etmeyiniz.

SAKATATLAR : Karaciğer, beyin, böbrek, dil, dalak, işkembe ve benzerleri

YAĞLAR
: Tereyağ, kuyruk yağı, iç yağı, margarin.

YAĞLI GIDALAR : Kaymak, krema, mayonez, çikolata, pasta, soslar, tahin helvası, susam, kuruyemişler (fındık, fıstık, çerez, vb gibi),
sucuk, salam, sosis, pastırma, yağlı et-balık-tavuk eti( bu ürünlerin yağda kızartma yarine ızgara, haşlama şekilde hazırlanması önerilir.

YAĞDA KIZARTMALAR : Et, sebze veya hamur kızartmaları.

ALKOLLÜ İÇECEKLER : Alkol, yağ içermese de vücut içerisinde yağa dönüşerek zararlı
etkiler göstermekte, karaciğerde yağlanmaya neden olmaktadır.

DİYETİNİZİ İYİ UYGULAYABİLMENİZ İÇİN DİKKAT EDECEĞİNİZ HUSUSLAR
 Diyetiniz ihtiyacınıza göre planlandığı için yiyeceklerinizi, belirtilen miktarlarda ve
öğünlerde her zaman aynı saatte yemeniz gerekir.

 Etler; haşlama, ızgara, fırın ya da sebzelerle birlikte pişirilmelidir.

 Hazır satılan, içeriği bilinmeyen yiyecek ve içecekleri diyetisyeninize- doktorunuza
danışmadan yemeyiniz.

 Çalışma ve uyku saatlerinizin düzenli olmasına dikkat ediniz.

KABIZLIKTA DİYET VE TAVSİYELER
Kalp ameliyatı sırasında kesilen iman tahtası kemiğinin (sternum) sorunsuz kaynayabilmesi için
kabız olmamanız, tuvalet sırasında fazla ıkınmamanız gereklidir. Bu nedenle aşağıdaki kurallara uymanız size kolaylık sağlar.

* Her gün en az 1.5 litre (7-8 su bardağı) sıvı alınız. Çok soğuk ve buzlu içecekler, alkollü içkiler ,koyu çay, kahve ve sigara içmeyiniz.

*Fiziksel hareketlerinizi arttırınız. Orta derecede fizik egrersizler yapınız (yürüyüş, spor, karın adalelerini kuvvetlendirici masajlar gibi)

* Dışkılama alışkanlığınızı düzeltiniz. Her gün belli bir saate muntazam olarak dışkılama için
ihtiyaç duymasanız da tuvalete gitmeye alışkanlık haline getiriniz.

*Bol posalı diyet uygulayınız. Bağırsakların normal çalışması için sindirim artıkları ile yeteri kadar dolması lazımdır. Bu sebeple fazla posa bırakan yiyecekler yemek gerekir. Posası en fazla olan yiyecekler sırasıyla kurubaklagiller (% 4-5), tahıllar (%2-2,5), taze sebzeler (% 1-2), taze meyveler (% 5.5-1) olarak sıralanabilir. Kepekli ekmek, tahıllar, kurubaklagiller sık alınmalı; her gün en az dört kez sebze ve meyve tüketilmelidir. Sabahları aç karnına erik ve kayısıdan yapılmış marmelattan bir kaşık alarak üzerine su içilmelidir. Bağırsak hareketlerini arttırır.

ÖRNEK DİYET

Kalkınca : 1 kaşık erik veya kayısı marmelatı, 1 su bardağı ılık su veya ıhlamur

Sabah:1-2 dilim Kepekli ekmek, 1 adet yumurta(30 gr. peynir veya tahin pekmez veya çorba),
zeytin ( 5-6 adet), 1 tatlı kaşığı yağ.

Öğle: 1 porsiyon kurubaklagil yemeği, 1 porsiyon bulgur pilavı, bol salata(veya cacık) 1-2 dilim
kepekli ekmek.

Akşam: Sebze çorbası, bitkisel yağlı veya kıymalı sebze yemeği, yoğurt, meyve, 1-2 dilim kepekli
ekmek